Chương 6: Tư Tưởng Thấm Dần.

Xuyên Về Thời Tự Đức.

Tác giả: Lưu Huỳnh Phát.

Những cải cách mà Nguyễn Hải khởi xướng từ khi lên ngôi đã tạo ra một sự chuyển mình rõ rệt trong xã hội Đại Nam. Chính sách giảm thuế giúp giảm bớt gánh nặng cho nông dân, trong khi những sáng kiến cải cách cảng biển lớn như Đà Nẵng, Hội An, Hải Phòng và Vũng Tàu lại thúc đẩy mạnh mẽ nền kinh tế. Cảng biển vốn bị xem là những điểm giao thương nhỏ lẻ trước đây, giờ đã trở thành những cửa ngõ quan trọng kết nối Đại Nam với thế giới bên ngoài. Điều này không chỉ giúp nền thương mại đất nước phát triển mạnh mẽ, mà còn mở ra cơ hội cho người dân tiếp cận với các nguồn hàng hóa, công nghệ và tri thức mới. Tuy nhiên, những thay đổi này không phải là điều dễ dàng để tất cả mọi người trong triều đình và xã hội đón nhận.

Trong triều đình, phe bảo thủ, những người gắn bó sâu sắc với các giá trị truyền thống, đã phản ứng gay gắt trước những cải cách của Nguyễn Hải. Họ không thể chấp nhận việc mở cửa các cảng biển, cho rằng chính sách này sẽ làm Đại Nam phụ thuộc vào các cường quốc phương Tây, dẫn đến sự xâm nhập không chỉ về mặt kinh tế mà cả văn hóa và chính trị. Họ lo ngại rằng việc giao thương với các nước ngoài sẽ phá vỡ nền tảng văn hóa cổ truyền của dân tộc, khiến người dân đánh mất những giá trị cốt lõi đã tồn tại hàng nghìn năm. Theo họ, việc đưa những nền văn hóa ngoại lai vào đất nước sẽ gây ra sự xáo trộn trong xã hội, khiến cho Đại Nam dần trở thành một vùng đất chịu ảnh hưởng, thậm chí là nô lệ văn hóa.

Bước vào mỗi buổi thiết triều, Nguyễn Hải phải đối mặt với những cuộc đối đầu không khoan nhượng. Những quan lại bảo thủ trong triều không ngừng chỉ trích các quyết sách của nhà vua. Họ thẳng thắn lên án chính sách mở cửa, cho rằng đó là con đường dẫn tới sự suy yếu của đất nước. Mỗi lần như vậy, Nguyễn Hải đều phải kiên nhẫn giải thích và bảo vệ quan điểm của mình, nhưng những phản đối không hề giảm bớt, ngược lại, càng ngày càng trở nên quyết liệt hơn.

Cảm thấy mình không thể làm gì khác ngoài việc kiên nhẫn đối mặt với áp lực này, Nguyễn Hải quyết định tìm kiếm sự ủng hộ từ những quan lại có tư tưởng mở, những người không sợ thay đổi mà luôn mong muốn đưa đất nước tiến lên. Trong số đó, Phan Thanh Giản là một trong những người mà Nguyễn Hải tin tưởng nhất. Phan Thanh Giản, với sự hiểu biết sâu rộng về văn hóa phương Tây, luôn tin rằng sự phát triển của đất nước không thể tách rời khỏi việc tiếp thu những tiến bộ của thế giới bên ngoài. Ông không chỉ là một trí thức lớn mà còn là một người có tầm nhìn xa, hiểu rằng chỉ có cải cách mới có thể giúp Đại Nam đứng vững trong thế giới đang thay đổi nhanh chóng.

Một buổi tối, Nguyễn Hải mời Phan Thanh Giản vào cung để thảo luận về tình hình hiện tại của đất nước. Nhà vua nhìn Phan Thanh Giản với ánh mắt lo lắng:

- Ta cảm thấy những cải cách của mình đang gặp phải rất nhiều trở ngại. Nếu cứ tiếp tục như thế này, chẳng mấy chốc, ta sẽ bị phe bảo thủ kéo lùi lại. Khanh nghĩ sao về chuyện này?

Phan Thanh Giản ngồi lặng yên một lúc lâu, rồi trả lời bằng giọng điềm tĩnh:

- Thưa bệ hạ, thần hiểu nỗi khó khăn của người. Phe bảo thủ luôn sợ thay đổi, họ lo rằng quyền lực và ảnh hưởng của họ sẽ bị đe dọa. Nhưng thần tin rằng nếu bệ hạ kiên trì và tiếp tục chứng minh những lợi ích lâu dài của các cải cách, người dân sẽ dần hiểu và ủng hộ. Khi đó, phe bảo thủ sẽ không thể làm gì được.

Nguyễn Hải khẽ thở dài, đôi mắt cậu nhìn xa xăm như đang suy nghĩ về một tương lai chưa rõ ràng:



- Ta biết điều đó, nhưng đôi khi, lòng ta cũng không khỏi cảm thấy nản lòng. Những lời đồn về ta đang lan truyền khắp nơi, người dân bắt đầu lo lắng, thậm chí một số người còn nói ta đang chạy theo lối sống phương Tây, bỏ quên những giá trị truyền thống. Ta không biết liệu mình có đi quá xa không?

Phan Thanh Giản mỉm cười, ánh mắt của ông kiên định và sáng suốt:

- Đôi khi, bệ hạ phải chấp nhận những hy sinh. Lịch sử đã chứng minh rằng mọi sự thay đổi, dù khó khăn, cũng sẽ mang lại lợi ích lâu dài. Những người chỉ trích sẽ sớm im lặng khi thấy sự thay đổi tích cực. Chúng ta không thể chỉ nhìn vào những khó khăn trước mắt mà phải nhìn xa hơn, vào những gì sẽ đến trong tương lai. Phương Tây, dù có những mặt trái, nhưng không thể phủ nhận rằng họ đã đi trước chúng ta rất xa. Và nếu chúng ta không thay đổi, chúng ta sẽ bị bỏ lại phía sau.

Nguyễn Hải gật đầu, cảm thấy nhẹ nhõm phần nào trước sự thấu hiểu và những lời động viên từ Phan Thanh Giản. Những lời của ông như một ngọn lửa tiếp thêm sức mạnh cho cậu, giúp cậu nhận ra rằng con đường cải cách dù khó khăn, nhưng nếu không đi sẽ không bao giờ đạt được kết quả mong muốn. Cậu quyết tâm tiếp tục hành trình, không để những lời chỉ trích làm lung lay niềm tin của mình.

Cùng với Phan Thanh Giản, Nguyễn Hải bắt đầu tìm cách xây dựng một nhóm quan lại trẻ, những người có tầm nhìn hiện đại và ủng hộ các cải cách tiến bộ. Họ là những người sẵn sàng đứng lên bảo vệ nhà vua và các chính sách đổi mới, bất chấp áp lực từ phe bảo thủ. Những quan lại này sẽ là những người truyền bá tư tưởng tiến bộ ra toàn xã hội, giúp dân chúng nhận ra rằng cải cách là một quá trình không thể đảo ngược, và rằng đất nước chỉ có thể phát triển nếu mở rộng cửa và tiếp thu những giá trị mới.

Từ đó, dưới sự lãnh đạo của Nguyễn Hải và sự hỗ trợ của Phan Thanh Giản, một nhóm những người có tầm nhìn mới đã dần hình thành. Họ tổ chức các cuộc hội thảo, phát biểu và vận động để thuyết phục các tầng lớp trong xã hội, từ các thương nhân cho đến nông dân, về lợi ích của những cải cách này. Tuy nhiên, áp lực từ phe bảo thủ không ngừng gia tăng. Những tin đồn về sự suy yếu của nền văn hóa và sự mất đi bản sắc dân tộc vẫn tiếp tục lan truyền, gây hoang mang trong lòng dân.

Nguyễn Hải nhận thấy rằng mình không thể chỉ dựa vào triều đình để thực hiện những thay đổi này. Cậu cần phải làm nhiều hơn nữa để giáo dục người dân về tầm quan trọng của sự đổi mới. Việc phát triển giáo dục, đào tạo một thế hệ trẻ có khả năng tiếp thu và sáng tạo, trở thành mối quan tâm hàng đầu của nhà vua. Cậu nhận ra rằng chỉ khi thế hệ trẻ được trang bị đủ tri thức và tư tưởng mở, họ mới có thể đồng hành cùng các cải cách, xây dựng một Đại Nam mạnh mẽ và tự chủ, không còn sợ hãi trước thế giới bên ngoài.

Những tháng ngày tiếp theo, Nguyễn Hải kiên trì theo đuổi các cải cách, tìm cách xây dựng một hệ thống giáo dục hiện đại, một xã hội cởi mở và sáng tạo, nơi mọi người có thể phát huy tối đa tiềm năng của mình. Cậu không chỉ đấu tranh với phe bảo thủ trong triều đình mà còn cố gắng thuyết phục dân chúng rằng sự thay đổi là cần thiết, và đó là con đường duy nhất để đất nước có thể phát triển vững mạnh trong một thế giới đang thay đổi không ngừng.

Để thực hiện cải cách lâu dài và bền vững, Nguyễn Hải nhận ra rằng nền tảng quan trọng nhất không phải là chỉ thay đổi các chính sách kinh tế hay quân sự, mà phải là giáo dục, đó là một lĩnh vực có thể ảnh hưởng sâu rộng và lâu dài đến toàn bộ xã hội. Cậu hiểu rằng nếu không có một hệ thống giáo dục hiện đại, các thay đổi mà cậu thực hiện sẽ chỉ mang tính tạm thời và không thể duy trì lâu dài. Trong bối cảnh thế giới đang thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là khi những nền văn minh phương Tây đã đạt được những thành tựu vượt bậc về khoa học, kỹ thuật và tổ chức xã hội, Nguyễn Hải nhận ra rằng nếu Đại Nam cứ mãi đứng yên trong những phương thức học cũ, đất nước sẽ không bao giờ có cơ hội tiến lên.

Nhìn thấy sự phát triển mạnh mẽ của các nước phương Tây trong thế kỷ 19, với những khám phá về khoa học tự nhiên, công nghệ và tri thức nhân văn, Nguyễn Hải quyết tâm xây dựng một hệ thống giáo dục có thể đào tạo ra những thế hệ trẻ không chỉ giỏi trong các môn học truyền thống của Nho học mà còn có thể tiếp thu được những kiến thức hiện đại của thế giới, bảo vệ và phát triển đất nước trong bối cảnh này.



Để thực hiện tầm nhìn này, Nguyễn Hải bắt tay vào việc cải cách giáo dục ngay từ những thành phố lớn, nơi có nền tảng giao thương và kinh tế vững mạnh, như Huế, Hà Nội, Hải Phòng, Hội An, Gia Định và Vũng Tàu. Những thành phố này sẽ trở thành những trung tâm văn hóa, học thuật và kinh tế của Đại Nam trong tương lai. Cậu cho xây dựng các trường học mới, nơi học sinh không chỉ được học các tri thức truyền thống của Nho học, mà còn có cơ hội tiếp cận với những môn học hiện đại như toán học, lý học, hóa học, và cả ngoại ngữ – đặc biệt là tiếng Pháp và tiếng Anh. Nguyễn Hải nhìn thấy trong các ngôn ngữ này một phương tiện kết nối đất nước với thế giới, mở ra cơ hội giao lưu và học hỏi từ những nền văn minh phát triển.

Một trong những bước đi đầu tiên của Nguyễn Hải trong cải cách giáo dục là thành lập các trường học ở những trung tâm thương mại lớn. Vào một buổi sáng đẹp trời, khi Nguyễn Hải tới thăm một trường học mới ở Gia Định, cậu đã gặp một nhóm học sinh đang chăm chú lắng nghe bài giảng về cơ học từ một thầy giáo người Pháp. Cảnh tượng này làm cậu cảm thấy tự hào về những thay đổi mình đã mang lại, mặc dù biết rằng hành trình phía trước sẽ không hề dễ dàng.

Sau khi kết thúc buổi thăm trường, Nguyễn Hải gặp gỡ một số phụ huynh và các học sinh để lắng nghe ý kiến. Một người đàn ông trung niên, vẻ mặt nghiêm nghị, đứng lên và nói:

- Thưa bệ hạ, tôi hiểu rằng việc đưa những tri thức phương Tây vào giáo dục là cần thiết, nhưng tôi lo rằng con em chúng ta sẽ đánh mất bản sắc dân tộc nếu tiếp thu quá nhiều ảnh hưởng ngoại lai. Liệu chúng ta có thể giữ gìn được những giá trị văn hóa truyền thống trong khi tiếp nhận cái mới không?

Nguyễn Hải mỉm cười, ánh mắt trầm tư nhưng kiên định:

- Ta hiểu nỗi lo của khanh. Nhưng ta cũng hiểu rằng, nếu chúng ta chỉ giữ mãi những giá trị cũ mà không tiếp thu cái mới, đất nước sẽ không bao giờ tiến lên được. Không phải là từ bỏ truyền thống, mà là biết cách chọn lọc, kết hợp cái tốt của các nền văn hóa khác với những giá trị đã được kiểm chứng qua hàng nghìn năm của dân tộc. Hãy nhớ rằng, không có gì là vĩnh cửu nếu chúng ta không thay đổi. Và chính sự thay đổi này sẽ làm cho chúng ta mạnh mẽ hơn, vững vàng hơn.

Người đàn ông suy nghĩ một lúc rồi gật đầu, mặc dù còn một chút lo ngại, nhưng ông cũng cảm nhận được sự quyết tâm và tầm nhìn xa của nhà vua.

Dẫu vậy, không phải ai cũng dễ dàng chấp nhận những thay đổi này. Phe bảo thủ trong triều đình vẫn kiên quyết phản đối. Họ không chỉ lo ngại rằng việc đưa kiến thức phương Tây vào giáo dục sẽ làm mất đi bản sắc dân tộc, mà còn sợ rằng những cải cách này sẽ làm suy yếu quyền lực và ảnh hưởng của họ. Trong một buổi thiết triều, Ngô Đình Huân, một vị quan lớn tuổi, đã đứng lên với giọng căng thẳng, phản đối mạnh mẽ:

- Thưa bệ hạ, thần không thể hiểu được tại sao lại phải đưa kiến thức của ngoại bang vào giáo dục con em chúng ta. Điều này chẳng phải sẽ làm mất đi sự thuần khiết của truyền thống dân tộc sao? Nếu các thế hệ sau không còn giữ gìn văn hóa, thì đất nước sẽ ra sao?

Lời của Ngô Đình Huân khiến không khí trong thiết triều trở nên căng thẳng. Những quan lại khác trong phe bảo thủ bắt đầu thì thầm, trao đổi ánh mắt lo lắng. Nguyễn Hải im lặng một lúc, không vội phản ứng ngay mà nhìn thẳng vào vị quan lớn tuổi với một ánh mắt điềm tĩnh nhưng kiên quyết.

Nguyễn Hải bắt đầu, giọng cậu vẫn bình thản nhưng đầy quyền lực:

- Ta hiểu sự lo lắng của các khanh. Nhưng nếu cứ mãi học theo lối cũ, thì làm sao đất nước có thể tiến bộ được? Ta không có ý từ bỏ truyền thống, mà là muốn thế hệ sau có đủ kiến thức để bảo vệ và phát triển đất nước. Đó là lý do ta đưa vào những kiến thức mới, để không chỉ giữ gìn văn hóa mà còn làm giàu cho nó.



Ngô Đình Huân vẫn không đồng tình, ông tiếp tục phản đối:

- Nhưng bệ hạ, những kiến thức phương Tây không phải là tất cả. Nếu chúng ta chỉ chạy theo sự phát triển của các nước ngoài, chúng ta sẽ đánh mất chính mình. Dân tộc này đã tồn tại hàng ngàn năm với những giá trị văn hóa riêng biệt. Không thể để những giá trị ấy bị xói mòn bởi những ảnh hưởng bên ngoài.

Nguyễn Hải mỉm cười nhẹ nhàng, cậu không tức giận mà chỉ đáp lại một cách rõ ràng:

- Truyền thống không phải là cái để chúng ta giấu kín mãi trong quá khứ. Truyền thống sẽ mạnh mẽ hơn khi chúng ta biết chọn lọc cái mới, để phát triển và tiến bộ. Nếu không có sự thay đổi, chúng ta sẽ chỉ mãi là một quốc gia lạc hậu, đứng im một chỗ.

Cuộc tranh luận kéo dài trong thiết triều, nhưng dù cho phe bảo thủ có kiên quyết đến đâu, Nguyễn Hải vẫn kiên định với quan điểm của mình. Cậu biết rằng, mặc dù sự thay đổi này sẽ gặp phải nhiều khó khăn và phản đối, nhưng đây là con đường duy nhất để đưa Đại Nam đi lên, ra thế giới và hòa nhập với các nền văn minh tiến bộ.

Bên ngoài triều đình, khi các cải cách giáo dục bắt đầu được triển khai, nhiều người dân bắt đầu nhận thấy những lợi ích từ các chính sách của Nguyễn Hải. Những trường học mới được xây dựng ở các thành phố lớn không chỉ cung cấp một nền giáo dục tốt hơn, mà còn mở ra cơ hội việc làm cho những người trẻ tuổi. Các thương nhân cũng bắt đầu đầu tư vào giáo dục, vì họ nhận thấy rằng một thế hệ trẻ có tri thức sẽ là lực lượng quan trọng cho sự phát triển kinh tế. Mặt khác, những chính sách về giảm thuế, hỗ trợ nông dân, và phát triển thương mại khiến đời sống của người dân ở các khu vực ven biển trở nên ổn định hơn.

Tại Đà Nẵng, cảng biển mới được cải tạo và phát triển nhanh chóng. Các thương nhân phương Tây bắt đầu đến, mang theo những sản phẩm mới và kỹ thuật tiến bộ. Người dân ở đây có cơ hội học hỏi về các kỹ thuật mới trong việc trồng trọt, sản xuất và thậm chí là xây dựng các công trình. Một số người trẻ, được học trong các trường do chính phủ xây dựng, đã bắt đầu tham gia vào các công việc quản lý và kinh doanh, giúp đất nước tiến gần hơn với thế giới. Dân chúng ở Đà Nẵng không còn cảm thấy lo sợ hay hoài nghi về những thay đổi nữa. Họ nhận thấy rằng chính sách của Nguyễn Hải không chỉ mang lại lợi ích kinh tế trước mắt mà còn mở ra những cơ hội lớn lao trong tương lai.

Một buổi sáng, khi Nguyễn Hải đang khảo sát tình hình tại Đà Nẵng, một người dân trung niên, mặt mày phong trần nhưng ánh mắt sáng ngời, tiến đến gần nhà vua. Sau khi cúi đầu chào, người này nói:

- Thưa bệ hạ, chúng tôi, những người dân ở đây, giờ đây mới hiểu rằng cải cách của ngài không chỉ là việc thay đổi một vài chính sách, mà là thay đổi toàn bộ cách nghĩ của chúng ta. Cảm ơn bệ hạ đã mở ra những cơ hội mới cho con em chúng tôi. Mong bệ hạ kiên trì với con đường của mình, vì chúng tôi đã thấy rõ lợi ích mà nó mang lại.

Nguyễn Hải nhìn người dân với ánh mắt cảm động, nhưng cũng đầy quyết tâm. Những lời nói chân thành của người dân đã khiến cậu càng thêm vững tin vào con đường mình đã chọn. Dù con đường cải cách không dễ dàng, nhưng cậu biết rằng, với sự kiên trì và sự ủng hộ của người dân, những cải cách này sẽ có thể thành công.

Dần dần, với sự hỗ trợ từ Phan Thanh Giản và các quan lại cấp tiến khác, những cải cách của Nguyễn Hải đã bắt đầu thấm dần vào mọi ngóc ngách của xã hội. Phe bảo thủ tuy vẫn không ngừng tìm cách chống đối, nhưng sức mạnh từ sự ủng hộ của người dân và những bước đi vững chắc trong việc xây dựng hệ thống giáo dục, phát triển kinh tế, đã khiến họ không còn dễ dàng gây ảnh hưởng như trước.

Nguyễn Hải biết rằng, để Đại Nam có thể phát triển mạnh mẽ, cần phải thay đổi không chỉ trong chính sách, mà còn trong tư duy và nhận thức của mỗi người dân. Và chính nhờ những cải cách giáo dục, sự kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, Đại Nam đã từng bước vươn mình ra thế giới, không chỉ là một quốc gia mạnh về kinh tế, mà còn là một quốc gia vững vàng về văn hóa và trí thức.